در تعریف کلی به تعدادی شیء شبیه که در کنار هم قرار گیرند مجموعه یا کلکسیون، و به فردی که این مجموعه را گردآوری می کند مجموعه دار و کلکسیونر گفته می شود. هر شی ای که بتوان در آن تمایزی با دیگر اشیاء شبیه آن پیدا نمود، برای مجموعه داری مناسب می باشد. این وجه تمایز می تواند رنگ، اندازه، شکل و دیگر تفاوت های جزئی و کلی در ظاهر اشیاء باشد.
مجموعه داری مختص به اقشار یا سنین خاصی نیست. در سراسر جهان افراد در سنین مختلف به این سرگرمی می پردازند. مجموعه داری ریشه در خصوصیات ذاتی انسان دارد. بطوریکه بیشتر افراد در همان کودکی اقدام به جمع آوری اشیاء ساده نظیر برگ، سنگ، صدف، پروانه و غیره می نمایند. در واقع کودکان با چیدن اشیای نامبرده در کنار یکدیگر خود را سرگرم کرده و با دیگر دوستان خود در تعداد و تنوع اشیاء یافت شده رقابت می کنند.
متاسفانه بیشتر این مجموعه داران نوپا در گذر زمان و با افزایش مشغله های روزمره، یا به دور از حرف های کلیشه ای گران شدن کالا ها صابت نبودن بازار و بد تر از همه آن ها گرانی های کمر شکن و تحریم های ناجوان مردانه و خیلی مکشلاتی ما و مردم عزیز ایران را احاطه کردند که برای آدم رمق هیچ کاری نمیماند چه برسد به مجموعه خود و این باعثمیشود که مجموعه دار دیگر مجموعه خود را فراموش می کند و اشیایی که با صرف وقت فراوان جمع آوری کرده اند به دور می اندازند و یا آن را در گوشه ای رها می کنند تا نابود شود. این اقدام به غیر از مشغله های روزمره دلایل دیگری هم دارد، که بخشی کوچک از آن را توضیح دادم .
در صورتی یک مجموعه برای یک مجموعه دار، با ارزش و نفیس می شود که علاوه بر ارزش معنوی، دارای ارزش مادی نیز باشد. علت اصلی سرد شدن مجموعه داران کودک از ادامه فعالیت خود در بزرگسالی این است که به این نتیجه میرسند، مجموعه ای که سالها وقت صرف جمع آوری آن کرده اند ارزش مادی ندارد و این موضوع باعث صلب انگیره آنها از ادامه فعالیت مجموعه داری خواهد شد. مجموعه های ساده ای هستند که علاوه بر جنبه سرگرمی و ارزش معنوی، دارای ارزش مادی نیز هستند. برای مثال مجموعه داری سکه را در نظر بگیرید: «مجموعه سکه از تنوع قیمتی زیاد برخوردار است. یعنی کودکان و نوجوانان با صرف هزینه بسیار اندک می توانند سکه های رایج را که در بین مردم در گردش است جمع آوری کنند. در ادامه این مجموعه داران به فکر گسترش مجموعه خود می افتند و سکه های قدیمی تر را که از چرخه پولی خارج شده اند جمع آوری می کنند. برای تهیه این سکه ها نیاز است که آنها را خریداری نمایند. در ابتدا سکه هایی که قیمت کمتری دارند مورد توجه این مجموعه داران نو پا قرار می گیرد و نمی توانند سکه های کمیابی که قیمت بالایی دارند را تهیه نمایند. اما گذر زمان باعث می شود سکه هایی که آنان جمع آوری کرده اند با ارزشتر شود، و با توجه به افزایش توان مالی این افراد در بزرگسالی و علاقه آنها به داشتن سکه های کمیاب و انگیزه ای که تجربه افزایش ارزش سکه های مجموعه خود به آنان داده است به این نتیجه می رسند که حتماً سکه های کسر در مجموعه خود را تهیه کنند.»
شاید برای افراد عادی این سوال پیش آید، که چرا یک مجموعه دار حرفه ای مبلغ قابل توجهی را صرف خرید یک سکه می نماید، در صورتی که همان سکه با کمی فرق بسیار ارزان تر در نزد دیگر مجموعه داران خرید و فروش شده است. در پاسخ باید گفت: سکه و هر چیز دیگری که بشکل مجموعه جمع آوری می شود در صورتی ارزش بیشتری از مشابه خود دارد که نسبتاً کمتر یافت شود. برای مثال: فرض می کنیم تنها ۱۰۰ سکه یک ریالی دماوند ضرب شده است. ۳۰ عدد از آن دارای تاریخ ۱۳۷۱ و ۱۰ عدد از آن تاریخ ۱۳۷۲ و ۳۰ عدد آن ۱۳۷۳ و ۲۷ عدد از آن ۱۳۷۴ و تنها ۳ عدد از آن دارای تاریخ ۱۳۷۶ می باشد. حال فرض می کنیم ۳۰ مجموعه دار هستند که قصد جمع آوری تمامی تاریخ های یک ریال دماوند(۱۳۷۱ ،۱۳۷۲ ،۱۳۷۳ ،۱۳۷۴ و ۱۳۷۶) را دارند. مطمئناً این مجموعه داران جهت خرید سکه های سال ۱۳۷۱ ، ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ مشکلی نخواهند داشت. اما برای تهیه سالهای ۱۳۷۲ و ۱۳۷۶ باید با هم به رقابت بپردازند و بنا به قانون عرضه و تقاضا این رقابت موجب افزایش قیمت این سالها(۱۳۷۲ و ۱۳۷۶) خواهد شد. جهت ملموس تر شدن موضوع می توانید
با توجه به نکات بیان شده در بالا، علت گرانی بعضی از سکه ها (یا دیگر اشیاء کلکسیونی) مشخص است. اما باز هم بعضی از افراد عقیده دارند که این عمل بیهوده، و باعث هدر رفت سرمایه مجموعه دار خواهد شد. در پاسخ به این نوع تفکر باید بگوییم، بیشتر افراد در جوامع مختلف علاقمندی های سالم و یا ناسالمی دارند که برای آنها هزینه بر است. این افراد به شیوه های گوناگون مبالغ زیادی را صرف می کنند که مانند مجموعه داری ضروری و حیاتی نیست. ما در اینجا قصد تخریب هیچ فرد یا گروهی را نداریم، اما برای روشنتر شدن موضوع، در ادامه به ناچار تعدادی از علاقمندی های پر هزینه را مطرح خواهیم نمود. برای مثال یک فرد سیگاری در طول عمر خود حدود ۲۰۰۰۰ پاکت، سیگار مصرف می کند. اگر میانگین قیمت هر پاکت ۳۰۰۰ تومان باشد، بدون احتساب تورم و سود سپرده، این فرد مبلغی بالغ بر ۶۰ میلیون تومان را دود می کند. و در ازای آن عوارض و بیماری های زیادی را برای خود به ارمغان می آورد. فرد دیگری علاقمند به پوشیدن لباس هایی با مارک معروف است. همانطور که اطلاع دارید یک پوشاک مارک معروف با مشابه مارک معمولی یا ناشناس تا ۱۰ برابر گرانتر است. در صورتی که ممکن است از نظر ظاهر هیچ تفاوتی با هم نداشته باشند و تنها فرق آنها برای افراد بیننده، دیدن مارک آن است و مطمعناً آن هم زیر لباس پنهان میماند. با تمام این وجود پوشیدن آن لباس برای فرد علاقمند، لذت بخش است. این افراد با یک حساب سر انگشتی در طول عمر خود بیش از ۱۰۰ میلیون تومان، صرف خرید این نوع پوشاک می کنند. این نوع علاقمندی ها در جامعه ما زیاد وجود دارد که این دو مثال برای روشن شدن موضوع کفایت می کند.
در مقابل، صرف هزینه صحیح در خرید اجناس کلکسیونی، خود یک نوع پس انداز و حتی سرمایه گذاری بلند مدت محسوب می شود. البته فردی که اقدام به خرید این اجناس کلکسیونی می نماید، باید به خوبی از شرایط و نحوه قیمتگذاری اجناس مورد علاقه خود باخبر باشد، تا اگر به هر دلیلی قصد فروش مجموعه خود را داشت متحمل ضرر و زیان نشود.
همیشه افراد متقلب و سودجو در کمین هستند تا به هر شکلی از علاقه شما سوء استفاده کنند. این افراد متقلب با علم به اینکه چه اجناسی کمیاب و مورد علاقه مجموعه داران می باشد، اقدام به تولید و فروش نمونه تقلبی آن اجناس می کنند. متاسفانه زیاد دیده شده که مجموعه داران دچار زیان های فراوانی از این افراد سودجو شده اند. نکته دیگر این است که، چه کالایی ارزش خرید و نگهداری را دارا است. در بیشتر دسته های کلکسیونی نظیر سکه، اسکناس، تمبر و … کتابهای راهنمایی وجود دارد که به شکل تخصصی اقدام به راهنمایی و ارزش گذاری اجناس کلکسیونی نموده است. و به آسانی در دسترس هستند. بهتر است علامندان تازه کار، با مراجعه به این کتابها، اطلاعات تخصصی در خصوص اجناس مورد علاقه خود بدست آورند. با نگاه درست و حرفه ای و استفاده از تجربیات متخصصین این کار (مجموعه مورد نظر) و رجوع به فروشندگان معتبر و سرشناس، مجموعه خود را با اطمینان تهیه کنند. و در کنار سرگرمی و لذت از جمع آوری مجموعه خود از حفظ و بازگشت سرمایه هم مطمئن باشند.
برای انتخاب یک نوع از انواع مجموعه ها عواملی چون علاقه ، توان مالی ، ارزش افزوده و بازگشت سرمایه بسیار مهم می باشد. بیشتر افراد بر اساس علاقه خود یکی از دسته های مجموعه داری را انتخاب می کنند. بهتر است در این انتخاب علاوه بر علاقه آنها به جنبه های دیگر نیز توجه شود.
توان مالی فرد علامند باید با قیمت اشیایی که در مجموعه خود جمع آوری می کند مطابقت داشته باشد. برای مثال یک کارمند ساده نمی تواند اقدام به جمع آوری سکه ها و مدالهای طلا نماید. که اگر به این کار بپردازد حتما مشکلات بزرگ مادی برای او پیش خواهد آمد. این فرد می تواند بنا به درآمد خود یکی از مجموعه های ارزانتر نظیر انواع تمبر، اسکناس، سکه های رایج و غیره را انتخاب کند.
در ادامه تعدادی از مجموعه های مختلف که در کشورمان مورد توجه قرار دارد را معرفی می نماییم:
- سکه (سکه ماشینی، سکه چکشی، سکه طلا، سکه خارجی، مدال یادبود، مدال ورزشی، نشانها و مدالهای نظامی و …)
- اسکناس (اسکناس ایرانی ، اسکناس خارجی، اوراق بهادار، براتهای قدیمی، دسته چک و …)
- تمبر (تمبر پستی، تمبر یادگاری، تمبر شخصی، تمبر مالیاتی ، تمبر خارجی ، پاکت پستی و…)
- اشیاء قیمتی (سنگ زینتی و گوهر، انگشتر، جواهرات، ساعت ، نشانها و پلاک ها، ظروف نقره و …)
- اشیاء قدیمی (شمشیر، خنجر ، تفنگ ، ماشین، سماور، آفتابه و لگن، هاونگ، قلیان، گلدان، اتو، قفل، تسبیح، مهر و نشان، چینی و بلور، گرد سوز و…)
- موبایل (گوشی های موبایل قدیمی ،شارژر ها ،هندزفری ها ، کاور ها ، باتری ها ، و غیره…)
- اجناس هنری (تابلو نقاشی، مجسمه، مینیاتور، ظروف میناکاری، اجناس قلمزنی، عکس و…)
- اشیاء طبیعی (تاکسیدرمی حیوانات، پرندگان، خزندگان، حشرات و گیاهان، سنگ های طبیعی، صدف، موجودات دریایی و…)
- اشیاء متفرقه (کارت پستال، کارت تلفن، فندک، مداد، پاکن، کبریت، سیگار، پیپ و …)
توجه :متاسفانه دسته بندی خیلی زیاد میباشد و در فهرصت بالا چند نمونه زکر شده
در همه ی این دسته های مجموعه داری ویژگی جذابیت و پرکردن اوقات فراقت مجموعه دار وجود دارد. اما بعضی از این دسته ها به دلیل عدم بازگشت سرمایه، برای مجموعه دار مناسب نمی باشد. برای مثال در سالهای پیش افراد اندکی اقدام به جمع آوری کارت تلفن کرده اند، این نوع مجموعه تمامی ویژگی های مجموعه داری نظیر جذابیت، در دسترس بودن و وجود نمونه های کمیاب را دارا بود. اما خلع ارزش افزوده و بازگشت سرمایه باعث شد تا کم کم افراد، این دسته از مجموعه داری را رها کنند و به دیگر دسته ها بپیوندند. لازم است در رابطه با ارزش افزوده و بازگشت سرمایه هم توضیح بیشتری دهیم.
هر زمان کالایی بدون احتساب تورم در بازار قیمت آن افزایش یابد، می توان گفت آن کالا ارزشی افزوده ای یافته است. برای مثال کالایی حدود ۳۰ درصد در سال افزایش قیمت یابد و در آن سال ۲۰ درصد تورم داشته باشیم در نتیجه کالای مورد نظر حدود ۱۰ درصد ارزش افزوده داشته است. این موضوع رابطه مستقیم با افزایش تقاضا (مجموعه دار) برای آن کالا دارد. هر چه تقاضا بیشتر باشد، ارزش کالای مورد نظر بیشتر خواهد شد. و هر چه تقاضا کمتر باشد، قیمت کالای مورد نظر کاهش می یابد. ارزش افزوده کالاهای کمیاب به مراتب بیشتر از کالاهای فراوان می باشد. عوامل دیگری نیز هستند که به شکل مستقیم باعث افزایش یا کاهش قیمت کالای مجموعه داری خواهند شد. برای مثال سکه های طلا و نقره با افزایش جهانی و داخلی بهای طلا و نقره، تغییر می کنند، در نتیجه در بیشتر مواقع این کالاها ارزش افزوده خواهند داشت.
مجموعه داری در هر دسته ای که قرار داشته باشد، چه حرفه ای یا غیر حرفه ای، چه هدفمند یا غیر هدفمند، چه کوچک یا بزرگ، عمل پسندیده ای است. و برای فرد و جامعه ای که در آن زندگی می کند بسیار مفید واقع می شود. در بالا فواید مجموعه داری برای فرد مجموعه دار بیان شد. اما در ادامه به بازتاب این فعالیت در اجتماع می پردازیم.
در هر جامعه اشیاء زیادی وجود دارد که تولید می شود و مورد استفاده عموم مردم قرار می گیرد. با گذر زمان این اشیاء کارایی خود را از دست می دهند و تبدیل به یک کالای فرهنگی و تاریخی (آنتیک) می شوند. مطمئناً همانطور که هر شیء تاریخی نمایانگر فرهنگ و تمدن گذشتگان می باشد، اشیاء مورد استفاده ما نیز همین پیام را از فرهنگ و تمدن امروزمان برای آیندگان به یادگار می گذارد. بطور مثال: سکه هایی برای تامین نیاز اقتصادی کشور تولید می شود و در چرخه پولی مورد استفاده قرار می گیرد. مجموعه داران نمونه هایی از آنها را جمع آوری کرده و به شکل یک مجموعه در می آورند. این عمل آنها نه تنها باعث حفظ و نگهداری این سکه ها می شود، بلکه زمینه ساز پژوهش دقیق تر تاریخ دانان و فرهنگ شناسان جامعه، در آینده خواهد شد.
هر مجموعه دار موزه کوچکی دارد که همگام با موزه های دولتی در حفظ و نگهداری اشیاء فرهنگی و تاریخی کوشا است. مطمعناً حجم بالای آثار فرهنگی و تاریخی، و ارزش مادی زیادی که دارند باعث می شود موزه های دولتی نتوانند همه آنها را در خود جای دهند. مجموعه داران در این زمینه نیز با سرمایه شخصی خود اقدام به خرید و جمع آوری آثار نفیس و ارزشمند می نمایند. فراوانند مجموعه دارانی که در سالهای پایانی عمر خود با اهدای مجموعه خود به موزه ها این آثار را برای آیندگان از خود به یادگار گذاشته اند. و یا مجموعه خود را تبدیل به یک موزه شخصی نموده که تا همیشه با نام ایشان جاودانه بماند. بعضی از مجموعه داران هم اقدام به فروش مجموعه خود به مجموعه داران دیگری می کنند که در این صورت نیز چیزی از ارزش های فرهنگی کار آنها کاسته نخواهد شد. پایان فعالیت یک مجموعه دار می تواند شروع فعالیت و یا تکمیل مجموعه ی دیگر مجموعه داران باشد.
تجربه نشان داده، مجموعه داری باعث کاهش رفتارهای ناهنجار در جامعه خواهد شد. خصلت مجموعه داری ، مجموعه دار را در بر می گیرد و او را هرچه بیشتر علاقمند به تاریخ، فرهنگ و هنر می نماید. بشکلی که اکثر مجموعه داران یا افرادی تاریخ دان، فرهنگی و هنر دوست بوده اند و یا با حرکت در مسیر مجموعه داری به تاریخ، فرهنگ و هنر علاقمند شده اند. همانطور که بیان شد یک مجموعه دار حرفه ای برای تکمیل مجموعه خود نیاز به صرف هزینه بالایی دارد. بطوری که مجالی برای صرف هزینه های بیهوده در کارهای ناهنجار باقی نمی گذارد. از این رو به پدران و مادران این سرزمین توصیه می کنیم تا فرزندان خود را به این سرگرمی سودمند تشویق نمایند و شرایطی را فراهم آورند تا فرزندشان با انتخاب درست، یکی از شاخه های مجموعه داری را برگزیده و در جمع آوری آن اقدام نمایند. تا فرزندانی سالم تر ، شاداب تر و فرهیخته تری داشته باشند.
کشور ما ایران با غنای فرهنگی و تاریخی گسترده ای که دارد، لازم است مجموعه داران فراوانی داشته باشد تا آثار فرهنگی و تاریخی این خاک در نزد ما باقی بماند و از کشور خارج نشود. چرا که این میراث فرهنگی و تاریخی متعلق به ایرانیان امروز و فردا خواهد بود. با توجه به این مهم، ضروری است تا توجه خاصی به مجموعه داران کشور شود تا بدون دغدغه و مشکل، در چارچوب قانون اساسی کشور به خرید و نگهداری آثار فرهنگی و تاریخی بپردازند. تا دیگر شاهد قاچاق و حراج اینگونه آثار در کشورهای خارجی نباشیم.
به امید سرفرازی ایران و ایرانی…
نویسنده : علی زمانی